لاجورد یا لاپیسلازولی نامی قدیمی است که بخش اول آن «لاپیس» به معنای سنگ و بخش دوم« لازولی» واژهای عربی به معنای آبی آسمانی است. این نام بیشک به خاطر رنگ آبی این گوهرسنگ است که این ویژگی بهترین الگو برای شناخت آن است. ترکیب شیمیایی این گوهر و ساختمان و ویژگیهای آن بسیار متغیرند؛ اما بهطورکلی ترکیب پایه کانی لازوریت است و این کانی سیلیکات آلومینیم، کلسیم و سدیم است. لاجورد سنگی مات است و معمولاً به شکل تودهای یافت میشود.
رنگ خاص این کانی آبی تیرهرنگ است و سیستم تبلور برای لازوریت کوبیک گفته میشود. سختی این کانی 4 در مقیاس موس میباشد.
تاریخچه لاپیسلازولی
این گوهر بهعنوان زیورآلات تزئینی، در مصر باستان مورداستفاده قرار میگرفت و در آن زمان بسیار گرانبها بوده است. ماسک مشهور تدفین توتانخامون در پیرامون چشمها بهوسیله لاپیسلازولی مرصع شده است؛ اما بقیه ماسک توسط تکههای آبیرنگ تزئین شده که جنس آنها از شیشه آبی لعابدار میباشد که بهجای گوهر یادشده جایگزین شده است.
این گوهر یکی از آنهایی بود که در پلاک سینه موبد بزرگ یهودی به کار میرفت و ما میدانیم که در مصر باستان از آن بهعنوان برای آلات جادویی و نمادین استفاده میشده است. این گوهرسنگ بهوسیله بسیاری از تمدنهای بزرگ دنیا مورداستفاده قرار میگرفت و نمونههایی وجود دارد که نشاندهنده زاده شدن تمدنها هست.
خاستگاه و منابع لاجورد
جایگاه اصلی این گوهر، بدخشان در افغانستان است و مواد اولیه بهکاررفته در بسیاری از ساختهها در مصر باستان از معادن قرارگرفته در این مکان تهیه میشدند. لاپیسلازولی در مقادیر تجاری در شیلی و آرژانتین واقع در آمریکای جنوبی، استخراج میشود. مقادیری از این گوهر در شوروی سابق نیز تولید میشود؛ اما درصد زیادی کلسیت در ساختمان بلورین آن وجود دارد و رنگ آبی روشنی دارند اما دانههای سفید کلسیت به شکل برجسته، در آن پراکنده هستند. مغولستان، ایتالیا، کانادا، برمه و پاکستان اندازههایی ناچیز از این گوهر را تولید مینمایند.
در ایران در رابطه با لاجورد درگذشته در شمال شرقی تبریز و جنوب رود ارس معدن دزمار را گزارش کردهاند؛ اما تاکنون در اکتشافات جدید هیچ نشانهای مشاهده نشده است. با توجه به اینکه دزمار نزدیک معدن مس مزرعه اهر قرارگرفته ممکن است در این مورد سنگهای معدنی بهجای لاجورد گرفتهشده باشند.
ترمیم لاپیسلازوری
این گوهر، بهطور کامل متخلخل است و بنابراین بهآسانی لکهدار میشود. بهطور غالب تودههای بزرگ دارای درصد زیادی کلسیت به همراه دانههایی آبی میباشند. لکهدار شدن این تکهها سبب میشود که شدت رنگ آبی بیشتر شود و بخشهای کلسیتی سفید نشاندهنده لاپیسلازولی ناب میباشد. لکهدارشدن بهآسانی بهوسیله گوهرشناسان باتجربه و زبردست تشخیص داده میشود. در بسیاری از مواقع استفاده از موادی برای پر کردن و بستن درزها و آسان نمودن صیقل تکههایی باحالت بسیار دانهدانه، به کار میرود.
لاجورد مصنوعی
گونه مصنوعی لاپیسلازولی به تقلید از بهترین گونه گوهری این گوهرسنگ تهیه میشود. این مورد دارای رنگ آبی یکدست و یکنواخت همراه با تکههایی کوچک از پیریت است که به شکل یکسان در درون توده ساختهشده پراکندهشدهاند.
کانی سودالیت در بیشتر اوقات با این کانیها اشتباه میشود. در بازار با چیزی شبیه به لاجورد برخورد میکنیم که مرمری با لکههای آبی است که درون جعبهها، تسبیحها و بسیاری از گونههای قلم کاری شده دیگر بهکاررفته است. ژاسپرهایی که دارای لکههایی کمتر میباشند بیشتر در قرن نوزدهم بهجای لاپیسلازولی استفاده میشدند و بهعنوان لاپیس سوئیسی مشهور بودند.