توپاز یک کانی قیمتی است که در انواع زیورآلات مورداستفاده قرار می‌گیرد. نام این کانی ریشه در زبان سانسکریت داشته و از کلمه توپاز که به معنای آتش می‌باشد گرفته‌شده است. توپاز به دلیل ویژگی‌های نوری در صنعت کاربرد دارد اما تمرکز بیشتر استفاده این کانی به‌عنوان سنگ زینتی می‌باشد که در انواع زیورآلات چون دست بند، گردن بند و نگین انگشتر و گوشواره بکار برده می‌شود. علت این کار علاوه بر زیبایی توپاز می‌تواند سختی بالای آن باشد که باعث می‌شود به‌راحتی توسط اجسام دیگر خراش برندارد. در حقیقت توپاز سخت‌ترین کانی سیلیکاته است که عدد 8 سختی موس را به خود اختصاص داده است.
نوع مرغوب توپاز را سیلان می‌گویند و در موزه‌ها و کلکسیون‌ها نگهداری می‌کنند.
خواص نوری و ویژگی‌های سنگ توپاز
این کانی معمولاً به‌صورت تک‌بلور دیده می‌شود و محل پیدایش آن پگماتیتها وابسته به توده‌های نفوذی اسیدی تا حد واسط است. این کانی از خانواده سیلیکات‌ها و رده نزوسیلیکاتها است که جلای الماسی تا شیشه‌ای دارد. رخ کامل و شکست صدفی تا منظم از دیگر ویژگی‌های این کانی می‌باشد. ازنظر شفافیت می‌توان آن را شفاف تا نیمه شفاف معرفی کرد. پدیده چندرنگی در طیف زرد، لیمویی تا عسلی را می‌تواند از خود نشان دهد.
نمونه‌های قیمتی توپاز دارای رنگ‌های متنوعی هستند و به دلیل اهمیت بالایی که تنوع رنگ در توپاز دارا است، این ویژگی توپاز به‌طور جداگانه بررسی می‌شود.
رنگ نمونه‌های قیمتی متغیر است و شامل بی‌رنگ، زرد مایل به قرمز، زرد عسلی، آبی روشن، صورتی، زرد، سبز و رنگ نارنجی-قرمزاست. رنگ نارنجی-قرمز را توپاز سلطنتی می‌گویند که بسیار کمیاب است.
رنگ صورتی توپاز مرغوب‌ترین نوع آن است و رنگ طلایی قهوه‌ای تا زرد از بهترین نمونه‌هاست که باید توجه کرد با سیترین اشتباه گرفته نشود.
توپاز براثر تاباندن اشعه ایکس تغییر رنگ می‌دهد.
در بین افراد تقسیم‌بندی‌هایی برای این سنگ رواج دارد که مورد تائید گوهرشناسان نیست برای مثال در این تقسیم‌بندی به کوارتز قهوه‌ای نارنجی توپاز اسپانیایی گفته می‌شود.
جایگاه توپاز در جواهرسازی
نمونه‌هایی از توپاز به دلیل رنگ‌های زیبا، درخشندگی بالا و تراشهای هنرمندانه بسیار جذاب و پرطرفدارند. نگین‌های توپاز بی‌رنگ را معمولاً بافرم تراش برلیانی تهیه می‌کنند. در توپاز ناخالصی‌های زیادی وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به آپاتیت، آکوامارین، ارتوکلاز و زیرکن و غیره اشاره کرد.
بلور توپاز به دلیل داشتن رخ کامل به‌سختی تراش داده می‌شود، زیرا امکان ورقه شدن آن وجود دارد. به همین دلیل جلا دادن و سوار کردن آن روی پایه‌های فلزی نیاز به مهارت بالای جواهرساز دارد.
معروف‌ترین توپاز یک نمونه به نام براگانزا است که وزن 1640 قیراط دارد و جزو جواهرات بکار رفته در تاج پادشاه کشور پرتغال است و تا مدت‌ها تصور می‌شد که یک برلیان بسیار درشت و بی‌نظیر باشد.
توپاز در چه کشورهایی یافت می‌شود و خواص آن چیست؟
ذخایر مهم امروزی بلورهای درشت زردرنگ در سیبری و بلورهای صورتی‌رنگ توپاز در روسیه و نمونه‌های آبی‌رنگ آن در مورسینک رشته‌کوه‌های اورال یافت شده است. در برزیل و سری‌لانکا نیز نمونه‌هایی قهوه‌ای، زرد، نارنجی و قرمز یافت شده است. در کشور پاکستان نیز توپازهای صورتی‌رنگ می‌توان یافت.
درگذشته بر این باور بودند که توپاز قدرت ذهنی را افزایش می‌دهد و بیماری‌های روحی را مداوا می‌کند. برخی افراد از نوع آبی‌رنگ آن در کنار رخت خواب استفاده می‌کردند تا خوابی بدون کابوس داشته باشند.
توپاز سنگ ماه تولد نوامبر (دهم آبان-نهم آذر) می‌باشد.
چگونه از بلورهای توپاز نگهداری کنیم؟
بلورهای توپاز هم مانند سایر جواهرات باید در برابر خراشیده شدن و برخورد با اجسام نوک‌تیز محافظت شود. همچنین از تماس آن با اسیدسولفوریک باید جلوگیری نمود. به‌هیچ‌عنوان نباید توپاز را در نزدیکی حرارت و دستگاه‌های گرمایشی قرارداد و بهترین راه برای تمیز کردن این سنگ در منزل استفاده از آب و صابون است.